Een eenakter naar Eindspel van Samuel Beckett
Samuel Beckett
Volgens Beckett is de grote uitdaging voor de kunstenaar het uitdrukken van het menselijk ‘zijn’ . ‘Zijn’ is vormeloos, chaotisch en raadselachtig; het bestaan is een verzameling zinloze bewegingen. Beckett schrijft abstract. Zijn werk is bijzonder gestileerd en compromisloos in zijn reductie van het spreek- en toonbare. De beperking van de taal om iets van de werkelijkheid en menselijke ervaring weer te geven staat centraal. Beckett wordt tot de absurdisten gerekend. Het absurdistische drama laat de afspiegeling van de werkelijkheid los en verbeeldt de existentiële zinloosheid van het bestaan. Hij wordt beïnvloed door tijdgenoten, maar ook door Shakespeare. Bij Shakespeare, tekenen zich al absurde taferelen af, vooral door de invloed van het volkse Commedia dell ‘Arte toneel’. ‘Op het moment dat je voor waar neemt dat er geen zin is,’ zegt Beckett, ‘geen antwoorden, geen systeem, leef je dichter bij de realiteit.’ ‘Nothing is more real than nothing’, en daar kun je ook de humor van inzien.
Eindspel.
Beckett schreef Eindspel in 1955 en 1956. Vier personages in een vrijwel verlaten decor met alleen een deur en twee ramen: de blinde Hamm in een rolstoel, de manke Clov die af en aan sjouwt en de ouders van Hamm, Nagg en Nell in twee vuilnisbakken, zonder benen, bijna blind en bijna doof met alleen nog een paar kapotte(?) herinneringen. Het einde is in zicht maar ze spelen alle vier met de gedachte dat de situatie kan veranderen, kan eindigen, en hoe en of de een de ander zal verlaten. Met taal en verbeelding proberen ze zin te geven aan het leven dat hen rest. Het stuk is zeer symmetrisch geschreven. Vanaf het begin kondigt het einde zich aan. Het zit vol echo’s. ‘Ik verlaat je’ zegt Clov, bij herhaling. Herhaling is niet alleen een techniek, maar ook een thema. Het begrip tijd, de klok, de vicieuze cirkel van de herhaling waarbinnen de onontkoombare gang naar het onbekende einde zich afspeelt. Op welk moment vormt een losse graankorrel met andere korrels samen een hoop, vraagt Clov zich af? Op welk moment vormen alle afzonderlijke momenten samen een leven? De strategie tot overleven is een zinloze oefening op weg naar het einde. In het schaken betekent de term eindspel de uitzichtloze positie waarin de ene speler lukraak de andere speler vertraagt en frustreert om het verliezen zolang mogelijk uit te stellen. Winnen kan niet, alleen saboteren. Hamm doet dat. De blinde Hamm kun je zien als de ene speler. Clov is de andere partij. Ze opereren als pionnen die zelf weinig in te brengen hebben. Beckett noemde Hamm een koning die slecht tegen zijn verlies kan. Het zijn allemaal zinloze zetten en in die zin is hij een slechte speler die weet dat hij gaat verliezen en allang had moeten opgeven.
Maskertheater
Teatro Obstinato voert Eindspel als maskertheater uit. De personages worden terug gebracht tot commediafiguren waardoor de door Beckett bedoelde absurdistische essentie van het stuk nog beter uit komt. Door het gebruik van maskers wordt afstand geschapen en lijkt het stuk minder zwaar. Juist door het stuk licht, direct en met humor te spelen, komt de absurdistische inhoud van Eindspel glashelder over.
Peter de Vries: Hamm
Aad Trompert: Clov
Coks Dirkse: Nell
Frank van der Velden: Nagg
Ronald Stout: regie
Monique Trienen: kostuums.
Speellijst
Teatro Obstinato is een theatergroep die sinds 1984 producties maakt in de luchtige speelstijl van de Commedia dell’ Arte. Een stijl die staat voor geïmproviseerd karaktertoneel, stevig gekruid met volkshumor. In de afgelopen jaren zijn stukken gespeeld van o.a. Aristophanes (Lysistrata), Goldoni (De Leugenaar), F.Garcia Lorca (De liefde van Don Perlimplin), een bewerking van Faustus, vrij naar Marlowe en Goethe. In deze reeks ontbrak uiteraard de grote Shakespeare met Driekoningenavond niet. Verder werd een productie gemaakt in de stijl van de Bouffons. Vanaf het eerste uur was het Juan C. Tajes die als stuwende kracht en regisseur Teatro Obstinato een geheel eigen karakter gaf. Nu heeft Obstinato de regisseur Ronald Stout aangetrokken als drijvende kracht.